Burnout: Όταν η ψυχή και το σώμα ζητούν παύση

Ο όρος burnout ή σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης ακούγεται ολοένα και συχνότερα στις μέρες μας. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εξάντληση που νιώθουμε όταν η εργασία ή οι απαιτήσεις της καθημερινότητας γίνονται δυσβάσταχτες. Ωστόσο, η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι απλώς κόπωση — είναι μια σύνθετη ψυχολογική και σωματική κατάσταση που προκύπτει από χρόνιο, ανεπίλυτο στρες.

Τι είναι το Burnout

Ο όρος περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον ψυχολόγο Herbert Freudenberger (1974) και μελετήθηκε σε βάθος από τη Christina Maslach, η οποία ανέπτυξε την ευρέως γνωστή κλίμακα αξιολόγησης Maslach Burnout Inventory (MBI).

Σήμερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), μέσα από την ICD-11 (κωδικός QD85), αναγνωρίζει το burnout ως ένα "επαγγελματικό φαινόμενο", που προκύπτει από χρόνιο εργασιακό στρες που δεν έχει διαχειριστεί επιτυχώς.

Σύμφωνα με τον ορισμό του ICD-11:

Το burnout είναι σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από τρία κύρια στοιχεία:
Αίσθημα εξάντλησης ή ενεργειακής εξουθένωσης
Αρνητισμός ή διανοητική απόσταση από την εργασία (κυνισμός)
Μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα

Το φαινόμενο αφορά αποκλειστικά το επαγγελματικό πλαίσιο, και δεν θεωρείται ψυχική διαταραχή ή κατάθλιψη, παρότι μπορεί να συνυπάρχει ή να εξελιχθεί σε τέτοια.

Συμπτώματα και εκδηλώσεις

Το DSM-5 δεν περιλαμβάνει το burnout ως αυτόνομη διάγνωση, ωστόσο περιγράφει σχετιζόμενα συμπτώματα που συχνά εμφανίζονται σε περιπτώσεις διαταραχής προσαρμογής ή άγχους που οφείλεται σε επαγγελματικό στρες.

Τα πιο συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

Συναισθηματικά:

• Αίσθημα κούρασης, απογοήτευσης, κενού ή ματαιότητας
• Ευερεθιστότητα, θυμός, ή συναισθηματική απονέκρωση
• Μειωμένο ενδιαφέρον για την εργασία ή απώλεια νοήματος

Γνωστικά:

• Δυσκολία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων

• Αίσθημα μειωμένης αποτελεσματικότητας ή ανεπάρκειας

Σωματικά:

• Αϋπνία, πονοκέφαλοι, μυϊκή ένταση

• Πεπτικά προβλήματα, αίσθημα κόπωσης που δεν υποχωρεί

Συμπεριφορικά:

• Αποστασιοποίηση, καθυστερήσεις, αναβλητικότητα

• Κυνισμός ή συναισθηματική ψυχρότητα απέναντι σε συναδέλφους ή πελάτες

Κεντρική διαφορά από την κατάθλιψη:

Στο burnout, η εξάντληση και η αρνητικότητα επικεντρώνονται κυρίως στην εργασία, ενώ στη κατάθλιψη επηρεάζονται όλοι οι τομείς της ζωής.

Παράγοντες που συμβάλλουν

Οι έρευνες δείχνουν ότι το burnout είναι αποτέλεσμα τόσο περιβαλλοντικών όσο και προσωπικών παραγόντων:

• Υπερβολικός φόρτος εργασίας ή έλλειψη ελέγχου

• Ελλιπής υποστήριξη, ασάφεια ρόλων ή αναγνώρισης

• Τελειομανία, υπερ-ευθύνη, ανάγκη για συνεχή απόδοση

• Ανεπαρκή όρια μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής

Η Maslach & Leiter (2022) τονίζουν πως πρόκειται για συστημικό πρόβλημα: δεν εξαντλείται το άτομο μόνο του, εξαντλείται μέσα σε ένα πλαίσιο που δεν ευνοεί την ισορροπία.

Επιπτώσεις

Το burnout επηρεάζει την ψυχική και σωματική υγεία:
αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, διαταράσσει τον ύπνο, και σχετίζεται με άγχος, κατάθλιψη, υπέρταση, καρδιολογικά προβλήματα και γνωστική κόπωση.
Σε ψυχολογικό επίπεδο, οδηγεί σε αποξένωση, απώλεια νοήματος και μειωμένη αίσθηση ταυτότητας.

Αντιμετώπιση και πρόληψη

Σε ατομικό επίπεδο:

• Ψυχοθεραπεία: για αναγνώριση μοτίβων υπερεπένδυσης, επαναπροσδιορισμό ορίων και αξιών.

• Αυτοφροντίδα: επαρκής ύπνος, σωματική δραστηριότητα, χαλάρωση.

• Mindfulness & αυτοπαρατήρηση: ενίσχυση της παρουσίας και της επίγνωσης του σώματος.

• Αποκατάσταση νοήματος: επανασύνδεση με τους λόγους που επιλέχθηκε το επάγγελμα.

Σε οργανωσιακό επίπεδο:

• Ισορροπημένη κατανομή ευθυνών και σαφήνεια ρόλων

• Υποστηρικτικό κλίμα, αναγνώριση και επικοινωνία

• Πολιτικές ψυχικής υγείας στους εργασιακούς χώρους

Μια ψυχοθεραπευτική οπτική

Το burnout δεν είναι απλώς "υπερκόπωση" — είναι σήμα από τον ψυχισμό ότι κάτι δεν λειτουργεί πλέον ισορροπημένα.
Στην ψυχοθεραπεία, αναγνωρίζεται ως κρίση νοήματος και σύγκρουση ταυτότητας ανάμεσα στο "πρέπει" και στο "θέλω".

Η επανόρθωση δεν έρχεται με περισσότερη προσπάθεια, αλλά με επανασύνδεση με τις πραγματικές ανάγκες και με σεβασμό στα όρια του εαυτού.

Το burnout δεν είναι αδυναμία, αλλά μήνυμα.

Μας υπενθυμίζει ότι η παραγωγικότητα χωρίς ψυχική ισορροπία είναι κενή – και ότι η φροντίδα του εαυτού είναι πράξη ωριμότητας, όχι πολυτέλεια.

--> Η ψυχή, όπως και το σώμα, χρειάζεται ρυθμό, όρια και ανάσα.

Μυρτώ Σεγρέδου, BSc, MSc, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

📍 Ο χώρος μου βρίσκεται στην Αθήνα και προσφέρω συνεδρίες τόσο δια ζώσης όσο και online προσφέροντας έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο για όποιον θέλει να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα.