Η σημασία του «όχι»: Οριοθέτηση στις προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις

Η ικανότητα να θέτουμε όρια αποτελεί θεμελιώδη δεξιότητα για την ψυχική υγεία. Στη σύγχρονη ψυχοθεραπευτική πρακτική, η οριοθέτηση περιγράφεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει, να διατηρεί και να υπερασπίζεται τις δικές του συναισθηματικές, σωματικές και χρονικές ανάγκες, ενώ ταυτόχρονα σέβεται τα όρια των άλλων. Σύμφωνα με έρευνες της κλινικής ψυχολογίας, τα δυσδιάκριτα ή ανύπαρκτα όρια συνδέονται με αυξημένο άγχος, επαγγελματική εξουθένωση (burnout), διαταραχές ύπνου και χαμηλή ικανοποίηση από τις σχέσεις.

Γιατί δυσκολευόμαστε να πούμε «όχι»

Οι λόγοι είναι πολυπαραγοντικοί:

• Κοινωνική μάθηση: Πολλοί μεγαλώνουμε με την ιδέα ότι η «καλή» συμπεριφορά είναι πάντα συμμορφωτική και εξυπηρετική.

• Φόβος απόρριψης: Ο εγκέφαλος ερμηνεύει την απόρριψη ως απειλή για την κοινωνική μας ταυτότητα, γεγονός που ενεργοποιεί το στρες.

• Εσωτερικευμένες πεποιθήσεις: «Πρέπει να είμαι πάντα διαθέσιμος» ή «Αν αρνηθώ, θα χάσω την αγάπη/εκτίμηση του άλλου».

Η ψυχοθεραπευτική εμπειρία δείχνει ότι η επίγνωση αυτών των μηχανισμών είναι το πρώτο βήμα για αλλαγή.

Το «όχι» ως πράξη αυτοφροντίδας

Η λέξη «όχι» δεν είναι πράξη εχθρότητας αλλά πράξη αυτοσεβασμού. Μέσα στη θεραπευτική διαδικασία, η καλλιέργεια ορίων:

• Προστατεύει την ψυχική ανθεκτικότητα: Μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες.

• Ενισχύει την αυτοεκτίμηση: Αναγνωρίζουμε ότι οι ανάγκες μας είναι εξίσου σημαντικές με των άλλων.

• Διευκολύνει τη γνήσια σύνδεση: Οι σχέσεις γίνονται πιο αυθεντικές, χωρίς κρυμμένη δυσαρέσκεια.

Επαγγελματικό πλαίσιο

Στην εργασία, η δυσκολία άρνησης μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση και επαγγελματική εξουθένωση. Τεχνικές που συχνά συστήνονται σε ψυχοθεραπευτική υποστήριξη:

• Σταθερή, αλλά ευγενική γλώσσα: «Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να αναλάβω επιπλέον έργο. Ας το επανεξετάσουμε την επόμενη εβδομάδα».

• Ρεαλιστικός προγραμματισμός: Ανάλυση διαθέσιμου χρόνου πριν από κάθε δέσμευση.

• Συνεργατική διαπραγμάτευση: Αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων αντί απλής άρνησης.

Προσωπικές σχέσεις

Η οριοθέτηση στις προσωπικές σχέσεις συχνά έχει μεγαλύτερο συναισθηματικό βάρος. Ωστόσο, είναι καθοριστική για σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού:

• Καθαρή επικοινωνία: Σύντομες, ειλικρινείς φράσεις («Δεν μπορώ να το κάνω αυτό σήμερα»).

• Αποδοχή πιθανής δυσαρέσκειας: Η αρνητική αντίδραση του άλλου δεν είναι ευθύνη μας.

• Συνέπεια: Η σταθερότητα ενισχύει την αξιοπιστία και τη διαφάνεια.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Διάφορα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα προσφέρουν χρήσιμα εργαλεία:

• Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Εργασία με δυσλειτουργικές πεποιθήσεις γύρω από την αποδοχή.

• Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy): Διερεύνηση παιδικών εμπειριών που τροφοδοτούν το «να ευχαριστώ πάντα».

• Προσωποκεντρική Προσέγγιση (Person-Centred Therapy): Δίνει έμφαση στην άνευ όρων αποδοχή, την ενσυναίσθηση και την αυθεντικότητα. Μέσα σε αυτό το ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο, το άτομο αναπτύσσει την ικανότητα να ακούει τις δικές του ανάγκες και να θέτει όρια με σεβασμό προς τον εαυτό του.

• Θεωρία Δεσμού/Προσκόλλησης (Attachment Theory): Εξετάζει πώς οι πρώιμες σχέσεις φροντίδας διαμορφώνουν τα μοτίβα ορίων και ασφάλειας στις ενήλικες σχέσεις. Η κατανόηση του δικού μας «τύπου δεσμού» μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε γιατί δυσκολευόμαστε να πούμε «όχι» και πώς να δημιουργούμε πιο ισορροπημένες συνδέσεις.

• Συστημική/Οικογενειακή Θεραπεία: Ανάλυση δυναμικών σχέσεων που εμποδίζουν την οριοθέτηση.

Ένα ουσιαστικό βήμα προς την ελευθερία

Το «όχι» δεν απομακρύνει, αλλά προστατεύει. Επιτρέπει την ύπαρξη σχέσεων βασισμένων σε αμοιβαίο σεβασμό και αληθινή εγγύτητα. Η ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας απαιτεί αυτογνωσία, υπομονή και –σε αρκετές περιπτώσεις– επαγγελματική υποστήριξη, αλλά το όφελος είναι ανεκτίμητο: μια ζωή με περισσότερη ισορροπία, σαφήνεια και αυθεντικότητα.

Μυρτώ Σεγρέδου, BSc, MSc, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

📍 Ο χώρος μου βρίσκεται στην Αθήνα και προσφέρω συνεδρίες τόσο δια ζώσης όσο και online προσφέροντας έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο για όποιον θέλει να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα.