Τοξικοί άνθρωποι: Μύθοι και αλήθειες μέσα από το πρίσμα της ψυχολογίας

Ο όρος «τοξικός άνθρωπος» έχει γίνει δημοφιλής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις καθημερινές συζητήσεις. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει άτομα που, συνειδητά ή ασυνείδητα, προκαλούν συναισθηματική εξάντληση, σύγχυση ή άγχος στους γύρω τους. Ωστόσο, η επιστημονική ψυχολογία προσεγγίζει το θέμα πιο σύνθετα από τον απλοϊκό διαχωρισμό «καλοί–κακοί».

Μύθος 1: «Ορισμένοι άνθρωποι είναι εκ φύσεως κακοί»

Η ιδέα ότι κάποιος γεννιέται «τοξικός» δεν υποστηρίζεται από την επιστημονική έρευνα. Η συμπεριφορά που θεωρούμε «τοξική» συχνά σχετίζεται με προσωπικά βιώματα, τραύματα, διαταραχές προσωπικότητας, άγχος ή δυσλειτουργικά μοτίβα σχέσεων που αναπτύχθηκαν από την παιδική ηλικία.
Αλήθεια: Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων.

Μύθος 2: «Η τοξικότητα είναι μόνιμο χαρακτηριστικό»

Πολλοί πιστεύουν ότι κάποιος που εκδηλώνει χειριστική, επιθετική ή παθητικά-επιθετική στάση δεν μπορεί να αλλάξει.
Αλήθεια: Η ψυχοθεραπεία έχει δείξει ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν νέες δεξιότητες επικοινωνίας, ρύθμισης συναισθήματος και εγκαθίδρυση υγιών ορίων. Η αλλαγή απαιτεί κίνητρο και υποστήριξη, αλλά είναι εφικτή.

Μύθος 3: «Αρκεί να απομακρυνθούμε»

Η απόσταση είναι μερικές φορές αναγκαία, ειδικά όταν υπάρχει κακοποιητική συμπεριφορά. Όμως το απλό «κόβω επαφή» δεν λύνει πάντα το πρόβλημα, ιδιαίτερα σε οικογενειακές ή επαγγελματικές σχέσεις.
Αλήθεια: Η θέσπιση ξεκάθαρων ορίων, η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας και η ενίσχυση της δικής μας ψυχικής ανθεκτικότητας συχνά είναι εξίσου σημαντικά όσο ή και περισσότερο από την απόσταση.

Μύθος 4: «Η τοξικότητα είναι μεταδοτική»

Η φράση «τοξική ενέργεια» υπονοεί ότι η αρνητική διάθεση «κολλάει». Αν και τα συναισθήματα πράγματι επηρεάζουν τους γύρω μας, η έννοια της «μετάδοσης τοξικότητας» δεν είναι επιστημονικά ακριβής.
Αλήθεια: Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας στα συναισθηματικά σήματα. Η δική μας αυτογνωσία και τα όρια που θέτουμε είναι καθοριστικά για το πόσο μας επηρεάζει η συμπεριφορά των άλλων.

Πώς να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία

• Αυτοπαρατήρηση: Εντοπίζουμε πότε νιώθουμε άγχος, ενοχή ή εξάντληση σε μια σχέση.

• Καθαρή επικοινωνία: Διατυπώνουμε τα όριά μας χωρίς επιθετικότητα.

• Υποστήριξη: Αναζητούμε φίλους, ομάδες υποστήριξης ή ψυχοθεραπεία.

• Αυτοφροντίδα: Ύπνος, άσκηση, προσωπικός χρόνος.

Η επιστημονική οπτική

Η σύγχρονη κλινική ψυχολογία προτείνει να βλέπουμε την «τοξικότητα» ως σύμπτωμα δυσλειτουργικών σχέσεων και όχι ως ταυτότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανεχόμαστε κακοποιητική συμπεριφορά· σημαίνει όμως, ότι αποφεύγουμε τις απλουστεύσεις και εστιάζουμε στη ρίζα του προβλήματος.

--> Η συνειδητοποίηση των δικών μας ορίων και η διάθεση για ειλικρινή διάλογο είναι τα πρώτα βήματα για υγιέστερες σχέσεις – είτε επιλέξουμε να παραμείνουμε, είτε να απομακρυνθούμε.

Μυρτώ Σεγρέδου, BSc, MSc, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

📍 Ο χώρος μου βρίσκεται στην Αθήνα και προσφέρω συνεδρίες τόσο δια ζώσης όσο και online προσφέροντας έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο για όποιον θέλει να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα.